Paul celans todesfuge
[p. 2]
[/2]
Ronald Bos
Een oproep van de meester
Gisela Dischner over haar geheime liefde met Paul Celan+
‘Als ik aan Celan denk, denk ik aan hem als nog geen vijftig. Het is voor mij erg vreemd me voor te stellen dat ik hem al twaalf jaar overleefd heb. Ik ben de jongste, ik kan dat eigenlijk helemaal niet denken.’ Dit zegt Gisela Dischner (62), hoogleraar germanistiek in Hannover, als ik in het najaar van met haar praat over de dichter Paul Celan, met wie zij een tot nu toe geheim gehouden relatie heeft gehad. Een jaar daarvoor heb ik haar leren kennen door de in eigen beheer uitgegeven brieven die zij van augustus tot begin , een paar maanden voor zijn dood, van Celan ontving. Voor alles wat met Celan samenhangt, interesseer ik me sinds ik begin jaren negentig zijn gedichten leerde kennen. In die tijd bezocht ik, voor een artikel in Het Oog in &#;t Zeil, zijn geboorteplaats in de Bukowina, op zoek naar het ‘land waarin mensen en boeken wonen’ (Celan).
Paul Celan () werd uit joodse ouders geboren in Czernowitz, een Habsburgse stad die nu in de Oekraïne ligt, net over de Roemeense grens. Hij begon als scholier gedichten te schrijven, toen de oorlog zijn leven verwoestte. Terwijl hij in een werkkamp in Roemenië zat, werden zijn ouders door de Duitsers in Transnist
Ingeborg Bachmann en Paul Celan
Zij was de dochter van een officier van de Wehrmacht, hij een overlevende van de Shoah. Paul Celan was de grote liefde van Ingeborg Bachmann, zoveel wordt duidelijk uit de biografie die Andrea Stoll onlangs over haar leven heeft gepubliceerd, Ingeborg Bachmann. Der dunkle Glanz der Freiheit.
Ze ontmoetten elkaar in de lente van , tijdens een feestje in de woning van surrealistisch kunstenaar Edgar Jené. Bachmann was op dat moment 21 en druk doende haar thesis over Martin Heidegger af te ronden. Celan probeerde in het reine te komen met zijn ervaringen in een Roemeens concentratiekamp, en met het feit dat zijn ouders de oorlog niet hadden overleefd. Het was een getroebleerde verhouding. Bachmann maakte geen geheim van haar promiscue levenswandel en berichtte Celan in haar brieven dat ze hun tijdelijke scheiding &#; hij woonde in Parijs, zij bleef in Wenen &#; &#;nicht ohne Beziehungen zu Männern&#; had doorgebracht. Toen Bachmann in uiteindelijk bij Celan introk, typeerde ze het samenleven als “Strindbergisch”; ze hebben elkaar „gegenseitig die Luft genommen”. Twee jaar later werden ze door de Gruppe 47 uitgenodigd om hun werk voor te dragen. Bachmann groeide uit tot de “Covergirl” van de literaire beweging; de voordracht van Paul Celan wer
Taal als houvast na de Shoah
Verzameld Werk, Paul Celan (vertaling en toelichting: Ton Naaijkens), Atheneum-Polak & Van Gennep, blz., 35 euro.
bestellen
In beroofde Paul Celan (pseudoniem van Paul Antschel) zich op jarige leeftijd van het leven; hij verdronk in de Seine. Celan, een van de grootste naoorlogse dichters, is bij een groot publiek vooral bekend dankzij zijn veelgeciteerde Todesfuge, met de bekende gruwelregel: Der Tod ist ein Meister aus Deutschland. Het is ook het gedicht waarin Joden worden vergast en ‘ein Grab in der Lüften, een graf in de lucht, krijgen. Celans complete poëzie is nu in een tweetalige editie beschikbaar, dankzij vertaler Ton Naaijkens, oud-hoogleraar Duits en vertaalwetenschap, die bij die uitgave ook een schitterend nawoord, een korte biografie en zeer verhelderende aantekeningen schreef.
Er zijn mensen die hun hele (academische) leven hebben gewijd aan Celan, dus een kort stukje kan hem op geen enkele manier recht doen. Enige biografische gegevens: Celan was een Joodse Roemeen van geboorte, maar Duits was zijn moedertaal. Zijn ouders kwamen in om het leven in een concentratiekamp. Via Boekarest en Wenen belandde hij uiteindelijk in Parijs. In de laatste tien jaren van zijn leven werd hij een paar maal opgeno
Weer krult jouw haar, als ik ween. Met het blauw van je ogen
dek je de tafel van onze liefde: een bed tussen zomer en herfst.
We drinken, wat gebrouwen werd, niet door mij, niet door jou,
noch door een derde:
we drinken een leeg en laatste.
We kijken naar elkaar in de spiegels van de diepzee en reiken
elkaar vlugger de gerechten aan:
de nacht is de nacht, hij begint met de ochtend,
ze vlijt me bij jou neer.
PAUL CELAN, BOEKOVINA ( – )
Vertaling Germain Droogenbroodt
uit “Liebesgedichte, Paul Celan, Insel Verlag, Berlin
Paul Celan: Meer nog dan nu al het geval is, zou zijn werk het trigonometrische punt van de naoorlogse Europese dichtkunst op zijn minst raken &#; vooral omdat men door zijn woorden geconfronteerd wordt met de grens waarop nog net of net niet meer poëzie kan ontstaan. Met name bij deze dichter wordt de vraag naar het bestaansrecht van de poëzie actueel.
Volgens Henri Michaux verscheen er om Celans mond steevast een glimlach als hem voorgehouden werd dat er na de verschrikkingen van deze eeuw, de wereldoorlogen en de atoombommen, van gedichten toch geen sprake meer kon zijn. Alsof die ‘sourire’ het positieve antwoord zowel sanctioneerde als bedenkelijk maakte. Soms lijkt het bovendien of Celan zich als de laatste dichter überhaupt beschouwde, en of hij
Poëzie
BOEKEN NR. 11, DECEMBER
Paul Celan: Verzameld werk
door Carl De Strycker
Het gedicht is eenzaam en onderweg
‘Lezen! Gewoon telkens opnieuw lezen: het begrijpen komt vanzelf’. Dat was het antwoord van Paul Celan – een notoir moeilijk dichter – als men hem verweet dat zijn werk hermetisch zou zijn. Dat getuigt van een poëzieopvatting die inspanning verwacht van de lezer, een echt engagement met het gedicht. Je mag het niet te snel opgeven, je moet tijd en moeite willen besteden aan poëzie, ondanks het feit dat het gedicht ingewikkeld is, iets waar Celan zich in zijn beroemde poëticale tekst ‘De meridiaan’ wel van bewust was:
‘Zeker, aan het gedicht – het moderne gedicht – valt te lezen, en dat heeft meen ik toch alleen indirect met de – niet te onderschatten – moeilijkheden van woordkeus, het rasse verval van de syntaxis of het scherpere oog voor de ellips te maken, – aan het gedicht valt ontegenzeggelijk een sterke neiging tot verstommen af te lezen.’
Die weigering om doorzichtig te zijn, is evenwel geen spel, maar de consequentie van Celans biografie en zijn omgang met de taal die daarmee samenhangt. Hij, zoon van joodse ouders die a